“Sợi chỉ thời gian” - không gian văn hóa sáng tạo độc đáo tại phường Cửa Nam, Hà Nội

 

Sự kiện ý nghĩa trong dịp kỷ niệm lớn của đất nước

Sáng 12/8, trong không gian giảng đường hơn trăm năm tuổi của Trường THCS Trưng Vương (tiền thân là trường nữ sinh Đồng Khánh), phường Cửa Nam (Hà Nội) đã vang lên những câu chuyện về nghề thêu, về ký ức nữ sinh xưa và hành trình giữ gìn di sản qua bàn tay những người yêu văn hóa.

“Sợi chỉ thời gian” là hoạt động đặc biệt nằm trong khuôn khổ triển lãm “Cửa Nam giao hòa”, chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Sự kiện do UBND phường Cửa Nam, Trường THCS Trưng Vương phối hợp cùng nghệ sĩ thêu Phạm Ngọc Trâm tổ chức, hướng tới mục tiêu kết nối di sản với đời sống, phát triển công nghiệp văn hóa, đồng thời tôn vinh những giá trị tinh hoa của người Hà Nội.

Trong lời phát biểu khai mạc, ông Nguyễn Quốc Hoàn, Chủ tịch UBND phường Cửa Nam nhấn mạnh: “Sự kiện hôm nay không chỉ là hoạt động văn hóa - nghệ thuật, mà còn là bước đi cụ thể để biến di sản thành nguồn lực phát triển. Thông qua toạ đàm và trải nghiệm thêu cổ điển, chúng ta ngược dòng thời gian để tìm hiểu giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục và thẩm mỹ của nghề thêu Hà Nội trong thời kỳ Đông Dương. Di sản chỉ thực sự “sống” khi được gìn giữ, trao truyền và làm mới bằng sáng tạo và tình yêu văn hóa”.

Ông Nguyễn Quốc Hoàn cũng khẳng định, với những dự án như “Sợi chỉ thời gian”, Cửa Nam sẽ dần định hình là không gian văn hóa sáng tạo, nơi truyền thống và hiện đại cùng tồn tại, đóng góp trực tiếp cho sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Nghệ thuật thêu Việt Nam được kể lại

Trường Đồng Khánh, tiền thân của Trường THCS Trưng Vương được thành lập năm 1917, là trường nữ sinh đầu tiên ở miền Bắc thời Pháp thuộc. Ngoài các môn học văn hóa, học sinh còn được đào tạo kỹ năng nữ công gia chánh như thêu, may, nấu ăn, quản lý gia đình, phản ánh quan niệm giáo dục phụ nữ thời kỳ Đông Dương.

Ngôi trường này từng là cái nôi đào tạo nhiều thế hệ phụ nữ trí thức, trong đó có những nhân vật góp phần vào sự phát triển xã hội Việt Nam hiện đại. Hơn một thế kỷ trôi qua, giảng đường cổ vẫn lưu giữ những dấu tích thời gian, trở thành “nhân chứng” của bao thế hệ nữ sinh và cũng là không gian lý tưởng để tái hiện lớp học thêu hôm nay.

Sự kiện “Sợi chỉ thời gian” gồm hai phần: Art talk “Nghề thêu Việt Nam và câu chuyện trường nữ sinh Đồng Khánh” do nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm trình bày, cùng phần chia sẻ của nghệ nhân Vũ Thị Tuệ (làng thêu ren Văn Lâm, Ninh Bình); và lớp học thêu cổ điển kiểu Pháp - nơi người tham dự được trực tiếp trải nghiệm những mũi thêu từng là một phần trong chương trình giáo dục nữ sinh đầu thế kỷ 20.

Nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm sinh năm 1984 tại Hà Nội, tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam và Ecole Lesage Paris, được biết đến là người miệt mài đưa di sản thêu Việt Nam ra thế giới. Chị không chỉ lưu trữ và giảng dạy các kỹ thuật thêu cổ, mà còn kết hợp vật liệu truyền thống như tơ, lụa, màu nhuộm tự nhiên trong các sáng tác đương đại.

Dự án “Sợi chỉ thời gian” xuất phát từ ký ức gia đình của Trâm, khi bà ngoại là cựu nữ sinh Đồng Khánh cũng chính là người đầu tiên dạy chị cầm kim, se chỉ. “Tôi muốn lớp học này không chỉ dừng lại ở kỹ năng, mà còn truyền đi tình yêu và sự trân trọng dành cho những giá trị đã nuôi dưỡng tinh hoa Hà Nội”, chị chia sẻ.

Điểm đặc biệt của “Sợi chỉ thời gian” là tính cộng đồng và tầm nhìn dài hạn. Đây không chỉ là một buổi workshop, mà là khởi đầu của chuỗi hoạt động kéo dài đến tháng 3/2026, bao gồm: Art walk ký ức, phỏng vấn, chụp chân dung người kể chuyện, biên tập kho lưu trữ nghệ thuật, tọa đàm chuyên sâu và triển lãm cộng đồng nhân ngày 8/3/2026.

Sau đó, dự án sẽ được phát triển thành phiên bản lưu động hoặc số hóa, mang tới các không gian văn hóa trong và ngoài nước. Qua đó, “Sợi chỉ thời gian” không chỉ lưu giữ hiện vật, mà còn tạo ra diễn đàn để các thế hệ kết nối qua câu chuyện, hình ảnh và những mũi chỉ gắn với ký ức đô thị.

Tiềm năng trở thành không gian văn hóa sáng tạo

Sự kiện này cũng nằm trong định hướng phát triển công nghiệp văn hóa của phường Cửa Nam. Với vị trí trung tâm, giàu di sản kiến trúc, lịch sử, Cửa Nam hoàn toàn có thể phát triển các tour du lịch di sản, không gian sáng tạo, sản phẩm thủ công mỹ nghệ, hướng tới xây dựng thương hiệu địa phương.

Theo ông Nguyễn Quốc Hoàn, việc đưa di sản trở thành sản phẩm cụ thể không chỉ giúp bảo tồn, mà còn tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội. “Khi di sản được khai thác khéo léo, nó sẽ vừa nuôi dưỡng tâm hồn cộng đồng, vừa đóng góp vào nguồn lực vật chất cho địa phương”, ông nói.

Trong bối cảnh hội nhập và đô thị hóa nhanh chóng, nhiều giá trị thủ công truyền thống đang đứng trước nguy cơ bị lãng quên. “Sợi chỉ thời gian” cho thấy một cách tiếp cận khác: không cố gắng “đóng băng” di sản, mà làm mới nó bằng các hình thức nghệ thuật đương đại, đưa vào đời sống hiện đại và khiến công chúng trẻ cảm thấy gần gũi.

Từ những mũi thêu cổ điển kiểu Pháp, người tham dự không chỉ học kỹ thuật, mà còn cảm nhận sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và tình yêu dành cho gia đình - những phẩm chất gắn liền với hình ảnh người phụ nữ Hà Nội xưa. Đó cũng là cách để di sản tiếp tục “sống” và truyền cảm hứng cho những thế hệ sau.

Sau ngày 12/8, dự án sẽ tiếp tục mở rộng, kết nối nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ, nhà nghiên cứu và cộng đồng yêu di sản. Khi kho tư liệu, hình ảnh và câu chuyện đủ đầy, “Sợi chỉ thời gian” sẽ trở thành một “bảo tàng ký ức sống”, nơi lưu giữ không chỉ hiện vật, mà cả hơi thở và tâm hồn của Hà Nội.

Những sợi chỉ, tưởng chừng nhỏ bé, lại có thể kết nối thời gian, nối liền những con người cách nhau cả thế kỷ. Giữa phố phường náo nhiệt, giảng đường cổ Trưng Vương hôm nay đã chứng kiến một khoảnh khắc đặc biệt, khi quá khứ và hiện tại giao hòa trong từng đường kim mũi chỉ, và khi di sản thực sự được trao truyền bằng trái tim.